Obilazak napuštenih dvoraca u našoj zemlji, bilo planirani ili neplanirani, za posetioce ili posmatrače predstavlja nesvakidašnje iskustvo. Uprkos svojoj napuštenosti, ove građevine sačuvale su svoju dostojanstvenost, a njihovu lepotu nije uspela da naruši patina vremena.
Fernbahov dvorac nadomak Sombora
Dvorac se nalazi u mestu Aleksa Šantić, a meštani ovo zdanje nazivaju i Babapusta (Babapuszta). Ime je dobio po Karolju Fernbahu koji je ovaj dvorac, za svoje potrebe, podigao još 1906. godine. Karolj Fernbah bio je bačkobodorški župan i jedan od najbogatijih industrijalaca i trgovaca žitom u južnoj Austrougarskoj.
U svojoj osnovi, dvorac je građen kao reprezentativna porodična zgrada. Smešten je u centralnom delu danas zapuštenog, a tada uređenog parka – po principu engleskih vrtova. Na zadnjoj strani dvorca bila je zapažena terasa – polukružna, sa balkonom na spratu i prizemlju. Ona je stepenicama povezana sa parkom, a u spratne prostorije ulazilo se iz hodnika, tj. prostrane galerije do koje su nekada vodile stepenice od mermera.
Mada se smatra kulturnim dobrom, Fernbahov dvorac je u veoma lošem stanju. Napušten, oronuo, bez namene. Enterijer ukrašen mermerom, staklom, drvetom, stilskim nameštajem ili je uništen ili nestao (pokraden). Ista situacija je i sa ikonama koje su bile utisnute u zid hodnika koji je vodio do kapele.
Park oko dvorca koji se prostirao na skoro 10 hektara neprepoznatljiv je – ogrezao u korovu.
Obilazak Sonte: Vajndlerov dvorac sa ekonomskim dvorištem
Ovaj dvorac na teritoriji opštine Apatin smatra se nepokretnim kulturnim dobrom tj. spomenikom kulture. Krajem 19. veka izgradio ga je veleposednik Vendl Mor, kao porodičnu kuću iliti letnjikovac. Posleratna situacija i Agrarna reforma Mora su naveli da napusti Sontu i letnjikovac i posed proda Balintu Fernbahu (bratu gore pomenutog Karolja Ferbaha).
U pitanju je prizemna građevina smeštena u prostranom parku podignuta sa idejom da kuća na taj način bude deo prirode. Svojim centralno postavljenim stepeništem koje vodi na prostranu isturenu terasu dvorac ulazi u park.
Kod ovog dvorca nema pretenciznosti, već je to skladna porodična vila idealna za stanovanje i odmor. Danas se zdanjem služi poljoprivredno dobro „Mali Borac“, tačnije, administracija ovog dobra, tako da se dvorac i park održavaju, te su u dobrom stanju.
Pogledajte i ovaj članak: Film i enterijer: inspiracija za ljubitelje dizajna
Beočin: Špicerov dvorac
Dvorac je 1898. godine projektovao Imre Štajndl, arhitekta čije je najpoznatije delo Zgrada mađarskog parlamenta u Budimpešti. Za razliku od čuvenog parlamenta, beočinska građevina je napuštena.
Sagrađen za porodicu imućnih nemačkih veleposednika, porodicu Špicer, ovaj dvorac je reprezentativni primer eklekticizma. Stoga je na njemu lako uočiti sklad ranijih epoha: romanike, gotike, baroka, ali i tada modernog arhitektonskog pravca – secesije.
Unutrašnjost dvorca sređena je u duhu mađarske secesije sa kitnjastim elementima, a najimpozantniji deo ove građevine predstavlja centralni hol.
Porodica Špicer je pred Drugi svetski rat napustila ovo mesto i svoj dvorac, pa je tokom rata on bio zgrada nemačke vojne komande. Posle toga, u dvorcu je bila škola, potom biblioteka i dom kulture, na kraju i restoran. Kasnije, dvorac je napušten, i danas je gotovo kuća duhova sa polupanim prozorima, u poodmaklom stadijumu zapuštenosti.
Obilazak Starog zdanja u Aranđelovcu
Staro zdanje u Aranđelovcu, uz Kapetan Mišino zdanje u Beogradu predstavljalo je najveću građevinu u tadašnjoj Srbiji. Građeno je sa idejom da bude Skupština Kneževine Srbije, po projektu Koste Šreplovića, ali je premeštanjem prestonice iz Kragujevca u Beograd, Staro zdanje postalo je letnjikovac dinastije Obrenović.
Dvorac u Aranđelovcu, koji zauzima površinu od 9000 m2 jedan je od najkrasnijih primera arhitekture srpskog romantizma. Najlepši deo dvora predstavlja balska sala, koja se još zove Kneževa: u njoj je centralni luster, koji okružuju 4 manja lustera, a u samom zdanju nalazila se, pored stilskog nameštaja, vredna umetnička zbirka slika.
U vreme kralja Milana i kralja Aleksandra u Starom zdanju održavali su se balovi koji su prepričavani po celoj Srbiji. Nakon majskog prevrata 1903. godine dvor je, nažalost, izgubio na svom značaju. Tri godine kasnije, kad je izgrađena pruga Beograd-Aranđelovac, Staro zdanje postaje hotel. Sada je on u vlasništvu Direkcije za imovinu RS, a za upravljanje je zaduženo preduzeće AD Bukovička banja.
Danas je dvor Staro zdanje, budući da je postao ruina i da je često na meti vandala, zatvoren za posetioce. Iako je nekoliko puta bilo reči o obnavljanju ovog dvora, dosad se ništa bitno nije dogodilo, te je ovo mesto sa svojom čuvenom istorijom prepušteno na milost i nemilost i duhu vremena i lopovima.
